Wie is Jef Lambeaux, de man achter de iconische Brabofontein in Antwerpen?
Als je Antwerpen bezoekt, kan je niet om de Brabofontein heen. Dit iconische beeld op de Grote Markt is het werk van Jef Lambeaux, een van de meest flamboyante en excentrieke beeldhouwers uit de Belgische geschiedenis. Hij wilde met zijn beelden de passies en emoties van de mensheid vangen. Hij liet zich inspireren door de Griekse mythologie, de renaissance en het realisme. In dit artikel leer je meer over zijn leven, zijn werk en waar je het kunt bewonderen.
Wie is Jef Lambeaux?
Jef Lambeaux (1852-1908) werd geboren in Antwerpen als zoon van een Waalse vader en een Vlaamse moeder. Hij studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen en sloot zich na zijn studies aan bij een groep jonge kunstenaars onder leiding van Jan van Beers. Hij was gefascineerd door de mogelijkheden om de menselijke figuur in beweging en expressie weer te geven.
De controverse rond Lambeaux’ werk
Lambeaux’ eerste werk “Oorlog” werd tentoongesteld in 1871. Zijn meesterwerk “De Kus” werd voor het eerst tentoongesteld op de Brusselse Salon in 1881.
“De Kus” toont een sensuele ontmoeting tussen een naakte man en een naakte vrouw. Hij “vangt” haar en wil haar zoenen. Zij weert hem af, maar uit haar guitige gezicht en handenspel blijkt dat ze er eigenlijk wel zin in heeft.
Dit beeld veroorzaakte veel ophef in België en daarbuiten. Sommigen beschouwden het als een meesterwerk, terwijl anderen het als immoreel en schokkend zagen. Het was nochtans verfijnd en sensueel naakt, maar het was ongebruikelijk in de kunst van die tijd. Meer nog: het werd als taboe beschouwd.
De kus betekende voor Lambeaux wel een keerpunt. Het was zijn eerste beeld dat – ondanks de controverse – door een museum werd aangekocht.
Ook later zal Lambeaux nog vaak shockeren, bijvoorbeeld met het werk “De menselijke driften”, een kolossaal marmeren bas-reliëf dat hij maakte voor het Jubelpark in Brussel. Al vanaf de eerste presentatie in 1889 stuitte het werk op fel verzet, voornamelijk uit katholieke hoek.
Vijf opvallende werken van Jef Lambeaux in Antwerpen
Lambeaux maakte ook veel andere beelden, die nog altijd te zien zijn in Antwerpen en andere steden. Hier zijn 5 van zijn opvallende beeldhouwwerken in Antwerpen:
1/ Brabofontein op de Grote Markt
De Brabofontein op de Grote Markt is een prachtig voorbeeld van de dynamiek en de expressiviteit van de beeldhouwwerken van Jef Lambeaux. Het beeld toont een legendarische scène uit de geschiedenis van Antwerpen: het moment waarop Brabo de afgehakte hand van reus Antigoon weggooit. Aan de voet van het beeld ligt de overwonnen reus. Zijn linkerhand omklemt zijn verminkte rechtervoorarm. De voet van het standbeeld is ook versierd met allerlei fabelachtige dieren.
(Bijschrift foto: Volgens de overlevering was er ooit een reus in Antwerpen genaamd Antigon. Hij eiste tol van de schippers op de Schelde en hakte zonder pardon de handen af van wanbetalers. Brabo, een dappere Romeinse soldaat, versloeg de reus en bevrijdde de Antwerpenaren van zijn tirannie.)
Opvallend is dat Brabo niet als een klassieke Romeinse held is afgebeeld, maar eerder lijkt op Michelangelo’s David, met niet meer dan een vijgenblad om z’n edele delen te bedekken. Dat heeft waarschijnlijk weinig te maken met de tijdgeest en meer met de eigenzinnige interpretatie van de beeldhouwer. Lambeaux wilde kennelijk een symbolisch statement maken over de weg die een mens moet bewandelen voor spirituele bevrijding. De naakte Brabo staat symbool voor de verlichte, bevrijde mens. Artistiek verantwoord, dat zeker, maar de naaktheid zorgde destijds voor de nodige ophef in conservatief-katholieke kringen. Ze vonden het geheel echt wel te sensueel.
Floris Prims, een schrijver uit die tijd, wijdde in zijn boek “De littekens van Antwerpen” een kritisch hoofdstuk aan het Brabobeeld. Hij bromde: “Het excentrieke Brabobeeld te Antwerpen doet afbreuk aan het oneindig veel rijker sociaal verleden van de Grote Markt.”
2/ Allegorische naakten op het Hansahuis
Het Hansahuis is een imposant gebouwencomplex op de kop van het bouwblok gevormd door Ernest Van Dijckkaai, Suikerrui en Kaasstraat. Op de gevel prijken zes bronzen beelden van de hand van Jef Lambeaux: naakte figuren die de scheepvaart, handel en vier stromen symboliseren.
Je ziet onder andere twee mannen met baard. Eentje, vergezeld van druiventrossen, staat symbool voor de machtige Rijn. De andere, gewapend met een drietand en een waterkruik, verbeeldt de Schelde. Deze mannelijke duo-act wordt vergezeld door twee vrouwen, waarvan degene met het wapenschild van Hamburg de Elbe in beeld brengt. De andere gracieuze dame staat voor de Wezer.
3/ Ruiterbeeld Sint-Joris op de Grote Markt
Het Ruiterbeeld Sint-Joris is een bronzen beeld dat de top van het gildehuis van de handboogschutters siert. Het beeld werd in 1893 geplaatst, als onderdeel van de restauratie en reconstructie van de historische gildehuizen op de Grote Markt.
Het stelt de heilige Joris voor die de draak verslaat en staat symbool van de moed en de bescherming van de handboogschutters.
De heilige Joris is afgebeeld als een krachtige en moedige ridder, die met zijn lans de omhoogklimmende draak doorboort. De draak ziet er angstaanjagend uit. Met zijn klauwen en tanden probeert de ridder te verwonden.
4/ Charles Darwin met allegorische figuur in de Antwerpse Zoo
Het beeld Charles Darwin met allegorische figuur toont een borstbeeld van Darwin, dat rust op twee boeken. De boeken verwijzen naar zijn spraakmakende werken “On the Origin of Species” en “The Descent of Man”, waarin hij zijn theorie over de natuurlijke selectie en de gemeenschappelijke afstamming van alle levende wezens uiteenzette. Naast het borstbeeld staat een naakte vrouw, die symbool staat voor de waarheid. Zij kijkt naar het natuurhistorisch museum dat vroeger in de feestzalen van de Zoo was ondergebracht.
5/ De worstelaars in het Middelheimmuseum
De worstelaars is een topstuk van het Middelheimmuseum. Het toont twee naakte mannen die met elkaar worstelen. Ze zijn gespierd en atletisch. De ene kijkt vastberaden en vasthoudend, de andere kijkt angstig en wanhopig.
Het beeld symboliseert de strijd tussen goed en kwaad, tussen licht en duisternis, tussen leven en dood. Het is ook een eerbetoon aan de Griekse kunst, die Lambeaux bewonderde. Hij baseerde zich op de klassieke beelden van worstelaars, die hij had gezien in het Louvre in Parijs.
Met topwerken zoals De Kus, De Brabofontein en deze Worstelaars werd Jef Lambeaux een van de succesvolste Belgische beeldhouwers ooit. Hij liet een indrukwekkend oeuvre na dat nog steeds te bewonderen is in het straatbeeld en de musea van Antwerpen en andere steden. Hij is zeker een kunstenaar om te ontdekken in Antwerpen.
